Trang phục bá quan thời Lý – Vẻ đẹp phẩm phục và sự giao thoa văn hóa

Sau 24 năm triều đình nhà Lý không tái thiết triều nghi phẩm phục, đến năm 1030, vua Lý Thái Tông đã lần đầu tiên đặt định lại quan phục. Năm 1059, vua Lý Thánh Tông chính thức áp dụng chế độ Công phục của nhà Tống, đánh dấu bằng quy định bá quan phải đội mũ Phốc Đầu, đi hia khi vào triều. Từ thời điểm đó, bá quan triều Lý có ba loại trang phục chính gồm Lễ phục, Triều phục và Thường phục.

Trang phục Cổn Miện dành cho vương công triều Nguyễn

Triều phục

Triều phục của bá quan triều Lý đã được kế thừa từ chế độ Triều phục của nhà Tống. Triều phục của nhà Tống có ba loại mũ chính là Tiến Hiền, Điêu Thiền và Giải Trãi. Cả ba loại mũ này trên thực tế đều là mũ Tiến Hiền, do đính thêm đuôi con Điêu Thử hoặc sừng con Giải Trãi mà có tên gọi khác nhau.

Mũ Tiến Hiền còn thường được gọi là mũ Lương Quan, với số viền lương bằng vàng chạy dọc thân mũ để phân biệt phẩm cấp. Mũ Thất Lương Quan (7 viền) là loại mũ dành cho các chức vụ cao như đệ nhất đẳng (thân vương, khanh tướng và bậc tam công) và đệ nhị đẳng (khu mật sứ, thái tử, thái bảo).

Hiện vật mũ Lương Quan trưng bày tại Khổng Phủ

Chân dung Phạm Trọng Yêm đội mũ Điêu Thiền

Bên cạnh đó, theo quy chế triều phục của nhà Tống, ba loại mũ triều phục Tiến Hiền, Điêu Thiền, Giải Trãi đều kết hợp với cùng một bộ trang phục Chu y, Chu thường (áo đỏ, thường đỏ). Đó là bộ áo bào và thường được may bằng lụa đỏ, bên trong mặc lót áo trung đơn lụa trắng, kèm theo các phụ kiện như đai, hia, hốt.                           

Quan nhà Minh mặc Triều phục Lương quan

Thường phục

Kể từ năm 1059, thường phục của bá quan nhà Lý cũng noi theo chế độ của nhà Tống. Mũ thường triều của triều Lý là mũ Phốc Đầu, với hình dáng vuông vức, hai cánh chuồn dài và thẳng, thường được mặc trong các buổi thường triều.

Đến thời Nguyễn, mũ Phốc Đầu kế thừa một phần quy chế thời Lê Trung Hưng, trong nhiều trường hợp cũng được gọi với cái tên mũ Ô Sa, đồng thời được chia làm hai kiểu: kiểu mũ Phốc Đầu vuông dành cho quan võ và kiểu mũ Phốc Đầu tròn dành cho quan văn.

Tể tướng Vương An Thạch nhà Bắc Tống

đội mũ Phốc Đầu;

Quan nhà Minh đội mũ Ô Sa

Mũ Ô sa thời Lê sơ (chân dung Nguyễn Trãi);

Mũ Phốc Đầu của Thái giám Trịnh Đăng Đống;

Mũ Phốc Đầu của quan Võ, quan Văn triều Nguyễn

Cùng với mũ Phốc Đầu, các bá quan sẽ phải mặc bào phục với các màu sắc khác nhau tùy theo phẩm trật. Màu tía là màu cao quý nhất, sau đó đến màu đỏ, lục, biếc và xanh. Áo bào thường triều thường không thêu hoa văn sặc sỡ, mà chỉ lấy màu sắc làm cơ sở phân biệt phẩm trật.

Trang phục bá quan nhà Đinh – Tiền Lê

Những vị quan có công tích, đức cao vọng trọng, các sủng thần còn được nhà vua ban tặng thứ phục sức có hình con cá có khắc họ tên quan lại, gọi là Ngư đại. Loại phục sức này được giắt ở bên đai, đeo trong các buổi Thường triều để thể hiện địa vị.

Ngư đại thời Tống

Ngư đại thời Đường

Có thể nói, trang phục bá quan thời Lý là một hệ thống tinh tế, không chỉ phản ánh sự phân cấp rõ ràng trong triều đình mà còn cho thấy sự tiếp thu và bản địa hóa tinh thần văn hóa của các triều đại lân bang.