FRANCHISE
Bốn loại mũ của hoàng đế triều đại nhà Trần và ý nghĩa lịch sử
Trong lịch sử cung đình Đại Việt, triều Trần (1225–1400) để lại nhiều dấu ấn không chỉ ở những chiến công chống Nguyên Mông, mà còn ở văn hóa cung đình và trang phục hoàng đế. Khác với triều Lý trước đó, phục sức vua Trần được quy định rõ ràng và phân hóa thành nhiều dạng, đặc biệt là ở bốn loại mũ của hoàng đế gồm: mũ Bình Thiên, mũ Quyển Vân, mũ Phù Dung và mũ Đường Cân. Mỗi chiếc mũ đều mang trong mình một tầng ý nghĩa về quyền lực, tôn giáo và đời sống của người Việt xưa.
Mũ Bình Thiên
Mũ Bình Thiên hay còn gọi là mũ Miện, vốn xuất hiện từ thời Lý, nhưng sang triều Trần tiếp tục được giữ lại như vương miện chính thức của hoàng đế. Mũ có đỉnh phẳng, gắn tấm miện trên đỉnh, phía trước và sau thả 12 chuỗi ngọc châu rủ xuống, tượng trưng cho vũ trụ và quyền lực tuyệt đối. Khi đội mũ Bình Thiên, thần dân không thể nhìn trực diện vào long nhan, qua đó tăng thêm tính uy nghiêm và linh thiêng cho bậc quân chủ. Đây là loại mũ dùng trong những dịp trọng đại như đăng quang hay tế lễ.
Lưu Bị đội mũ Miện 12 Lưu, mặc áo Cổn (Bản vẽ thời Minh)
Phác thảo Cổn miện Lý – Trần
Mũ Quyển Vân
Một sáng tạo đặc biệt của triều Trần là mũ Quyển Vân (mũ Thông Thiên), tên gọi gợi lên hình ảnh những áng mây cuộn lại với nhau. Mũ có chóp cao, phần đỉnh uốn cong về phía sau, tạo dáng thanh thoát nhưng vẫn uy nghi. Tư liệu cho biết, khi mặc áo bào đỏ (Giáng sa bào) trong các buổi Đại triều, vua thường đội mũ Quyển Vân để tăng thêm vẻ rực rỡ. Hình dáng uốn cong như mây vừa thể hiện sự mềm mại, vừa gắn với quan niệm thiên mệnh, ý chỉ nhà vua là hiện thân của trời đất.
Giáng Sa bào kết hợp với mũ Quyển Vân
Chân dung Tống Tuyên Tổ đội mũ Quyển Vân
Mũ Phù Dung
Mũ Phù Dung mang nhiều ảnh hưởng của Đạo giáo, vốn được vương triều Trần từng rất hâm mộ trong bối cảnh “tam giáo đồng tôn”. Hình dáng mũ có phần giống mũ của các đạo sĩ, gợi liên tưởng đến hoa sen nở, biểu trưng cho sự tinh khiết. Khi đội mũ này, hoàng đế nhà Trần không chỉ xuất hiện với tư cách thiên tử mà còn như một vị chủ lễ trong không gian mang tính tâm linh, kết nối vương quyền với tư tưởng tôn giáo. Ta có thể thấy điều này qua hình ảnh vua Trần Minh Tông mặc áo giao lĩnh màu vàng, đội mũ, thắt dây thao dự yến tiệc được sứ giả nhà Nguyên khen “thanh thoát tựa như thần tiên, đến khi về nước cứ nói mãi về phong thái thanh tú của vua”.
Minh họa Mũ Phù Dung
Thái Thượng Lão Quân và Nguyên Thủy Thiên Tôn, hai trong ba vị Tam Thanh của Đạo Giáo đội mũ Phù Dung
Mũ Đường Cân
Trong sinh hoạt thường nhật và những buổi thiết triều giản lược, hoàng đế Trần đội mũ Đường Cân. Đây là loại mũ bằng the đen tương tự kiểu dáng mũ Phốc Đầu thời Đường, hai bên có cánh chuồn làm bằng cật mây, uốn cong hình chữ Bát 八. Khác với vẻ trang trọng của Bình Thiên hay Quyển Vân, mũ Đường Cân mang nét giản dị hơn, phản ánh hình ảnh vua Trần trong đời sống thường ngày: vẫn uy nghi nhưng gần gũi, thanh thoát. Loại mũ này cũng phổ biến trong quan phục, nhưng đối với hoàng đế, nó trở thành biểu tượng của sự điềm tĩnh trong công việc triều chính.
Áo giao lĩnh vàng kết hợp với mũ Đường Cân
Vua Đường Thái Tông (bên phải) và vua Đường Cao Tông (bên trái) đội mũ Đường Cân
Bốn loại mũ: Bình Thiên, Quyển Vân, Phù Dung, Đường Cân không những là phụ kiện trang phục, mà chúng còn là biểu tượng của quyền lực hoàng đế. Chúng phản ánh sự kết hợp giữa nghi lễ cung đình, tư tưởng tôn giáo và phong cách thẩm mỹ của cả một thời kỳ. Nhìn vào những chiếc mũ này, ta có thể thấy được toàn diện từ diện mạo bên ngoài, vẻ đẹp tinh thần cho đến bản sắc cung đình của nước Đại Việt ta vào thời Trần.
